Lees meer over EindrapportLees meer over VoorwoordLees meer over Aanleiding en onderzoeksvraag NDT’20Lees meer over VisieLees meer over DankwoordLees meer over Over de Nationale DenkTankLees meer over Pers
Eindrapport
Het rapport ‘Het midden weer centraal’ werd op dinsdag 15 december digitaal uitgereikt aan minister Koolmees (ministerie van SZW), Barbara Baarsma (Directievoorzitter Rabobank Amsterdam) en aan Godfried Engbersen (hoogleraar algemene sociologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam). Honderden vertegenwoordigers vanuit overheid, wetenschap, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven waren daar digitaal bij aanwezig.
De onderzoeksvraag en de resultaten uit de analysefase vormen de basis voor de acht oplossingen die in het eindrapport staan. Met elke oplossing wil de Nationale DenkTank 2020 bijdragen aan een beter perspectief van middengroepen in Nederland. Die optimalisaties passen binnen de vier thema’s en de drie kernwaarden zoals beschreven in de visie.
- Bekijk de 8 oplossingen van de Nationale DenkTank 2020
- Bekijk het analyserapport van de Nationale DenkTank 2020
Bij alle oplossingen geldt dat het verbeteren van de digitale samenleving alleen kan plaatsvinden als alle betrokken partijen zich hiervoor inzetten. De Nationale DenkTank 2020 richt zich daarom tot het bedrijfsleven, de wetenschap, onderwijsinstellingen, de overheid, vakbonden, opiniemakers, maatschappelijke organisaties en fondsen, alsook tot techbedrijven en burgers.
We willen de inhoud van het rapport voor iedereen toegankelijk maken. Alle teksten uit het rapport zijn terug te vinden op deze website. Mocht u gebruik maken van een schermlezer en tegen problemen aanlopen, laat het ons dan alstublieft weten door te bellen op 020 244 0168 of door een mail te sturen naar info@nationale-denktank.nl.
Voorwoord
Eind augustus ontmoetten ongeveer dertig Nederlanders elkaar in het midden van het land. Gepensioneerd of net tweeëntwintig. Vijf studies afgerond of vanaf hun vijftiende gewerkt. Twintig van hen vormen de Nationale DenkTank 2020, de anderen zijn expertdeelnemers die uit alle hoeken van Nederland zijn aangesloten om hun ervaringen als deel van de middengroep te delen. Een expertdeelnemer zette meteen vanaf het begin de toon: ‘We hebben het in Nederland op zich nog goed voor elkaar, maar ik ben bang dat het de komende jaren anders wordt.’
Het werd ons al snel duidelijk dat dé middengroep niet bestaat. De variatie in mensen die we de afgelopen vier maanden gesproken hebben, is mogelijk nog groter dan het aantal definities dat we hadden kunnen bedenken. Een gemene deler is het gevoel dat het steeds lastiger zal zijn om met ‘gewoon’ hard werken een toekomst veilig te stellen. ‘Ik maak mij zorgen dat het na de coronacrisis moeilijker wordt. Ik hou mijn hart vast voor al die gezinnen met werkloze vaders en moeders,’ aldus een zorgmedewerker.
Als DenkTankers staan wij zelf soms ook ver van die realiteit af. Tijdens ons onderzoek werd het af en toe pijnlijk duidelijk hoe wij met onze universitaire diploma’s en de daaruit voortkomende kansen ook deel uitmaken van een samenleving die het midden uit het oog is verloren. Waar wij langzaam gewend raakten om met wetenschappers en wethouders aan tafel te zitten, vertelde een expertdeelnemer juist: ‘De politiek en ik, dat is is meestal geen goede combinatie. Ik ben veel te direct, wij praten op een andere manier. Ik moet ook mijn gezin draaiende houden. Maar jullie zijn lekker jong en kunnen mensen nog wakker schudden!’
Alleen als de middengroep weer in ere wordt hersteld, kan Nederland met vertrouwen de toekomst tegemoet. Onze hoop en verwachting is dat dit rapport en onze oplossingen hieraan kunnen bijdragen.
De Nationale DenkTank 2020
Aanleiding en onderzoeksvraag NDT’20
De Nationale DenkTank 2020 buigt zich over het perspectief van middengroepen in Nederland. Twintig getalenteerde academici duiken van augustus t/m december 2020 in dit actuele vraagstuk.
De onderzoeksvraag luidt: ‘Hoe versterken we welzijn en welvaart en verhogen we regie voor middengroepen, in stad en regio, nu en later?’ Barbara Baarsma, Directievoorzitter Rabobank Amsterdam, hoogleraar economie aan de Universiteit van Amsterdam en kroonlid van de Sociaal-Economische Raad (SER), opende op maandag 17 augustus 2020 de Nationale DenkTank 2020: ‘Investeren in kanskracht in plaats van in koopkracht helpt om de terreur van het hoogstpersoonlijke te relativeren en geeft handvaten om met tegenslag of verlies om te gaan: meer kansen in het leven leidt tot meer regie’.
1 onderzoeksvraag, 4 deelonderwerpen
Betaalbaar wonen in de buurt van je werk, grip op financiën – ook in de toekomst, een met een diploma op zak een blijvend en stabiel perspectief op de arbeidsmarkt. Ooit een gegeven, nu voor steeds meer Nederlanders nauwelijks haalbaar. Als de corona-crisis iets inzichtelijk heeft gemaakt, is het het belang van (vitale) middenberoepen en middengroepen voor Nederland. Als we nu niet ingrijpen, zal het er de komende decennia voor een aantal specifieke middengroepen slechter op worden in plaats van beter.1 De Nationale DenkTank 2020 gaat met dit onderwerp aan de slag en richt zich op de volgende vier thema’s:
- Grip op financiën, nu en later: Hoe zorgen we voor financiële vaardigheid en grip en regie op financiën voor de middengroepen?
- Veel lage middenhuishoudens sparen niet of weinig, terwijl een financiële buffer nodig kan zijn om tegenslagen op te vangen.
- Wonen en leefomgeving: Hoe zorgen we voor voldoende betaalbare woningen en een hoger gevoel van brede welvaart in de leefomgeving?
- Er is sprake van een woningcrisis, die een groot effect heeft op middengroepen. Starters kunnen door schaarste geen koop- of huurwoning vinden, gezinnen hebben (te) hoge maandlasten om de stijgende huur te kunnen betalen.
- "Wanneer deze groep niet meer in de stad terecht kan, neemt de diversiteit af. Dit kan drukken zetten op de sociale cohesie. Bovendien kunnen we tekorten ontstaan in bepaalde beroepsgroepen doordat zij zich niet meer kunnen vestigen in de stad.” – Kasja Ollongren, Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties2
- Kansen op de arbeidsmarkt: Hoe zorgen we ervoor dat middenberoepen weerbaar en wendbaar zijn op de toekomstige arbeidsmarkt?
- Nergens in Europa neemt de flexibilisering van de arbeidsmarkt sneller toe dan in Nederland. 45% van beroepsbevolking in Nederland heeft inmiddels een flexibele, tijdelijke en dus onzekere arbeidsrelatie en inkomen – waardoor de negatieve gevolgen bij een recessie ongelijk zijn - zoals we ook zien tijdens de coronacrisis.
- Daarnaast verdwijnen steeds meer banen en beroepen door automatisering zonder dat er een passend alternatief voor verschijnt.
- Hoewel veel middenberoepen essentieel zijn voor het draaiend houden van onze maatschappij en economie, zijn in de afgelopen jaren juist deze banen minder aantrekkelijk geworden door lage lonen en waardering, bij een aanhoudend hoge werkdruk.
- Verwachtingen van onze stelsels: Welke verwachtingen hebben middengroepen van onze stelsels en hoe kunnen we verwachtingen en de effecten dichter bij elkaar brengen?
- Sociale zekerheid: men heeft een financiële buffer nodig om financiële tegenslagen op te kunnen vangen, een bijdrage te kunnen leveren aan de studie van kinderen of het kopen van een huis. Tegelijkertijd is de vermogensongelijkheid toegenomen en heeft 40% van de Nederlandse huishoudens een negatief vermogen. Zorgen voor jezelf en/of familie in de vorm van mantelzorg is voor veel mensen aan de orde van de dag.
- Kinderopvang in Nederland is onvoldoende adequaat ingericht om gezinnen daadwerkelijk te ontlasten en loopt achter bij andere Europese landen. 40% van de huwelijken mondt uit in een scheiding. Deze factoren veroorzaken druk, zorgen en onzekerheid voor middenhuishoudens. Ontwikkelingen in onze steeds complexer wordende maatschappij vragen om aanpassingsvermogen en sociale veerkracht, maar onder de toenemende druk waarvan sprake is, is dat lastig te bereiken.
- Pensioenopbouw staat in toenemende mate onder druk, met name voor de middengroepen. Zo bouwt niet iedereen in loondienst meer automatisch pensioen op, is je pensioen afhankelijk van de economische situatie, en werken pensioenfondsen steeds meer toe naar pensioenverwachting in plaats van pensioengarantie.
- Het economisch perspectief van een variëteit aan middenberoepen neemt af; de druk die uitgaat van het huidige systeem valt hen zwaarder ten deel. Zo dragen zij via inkomstenbelasting enorm bij aan het sociale zekerheidsstelsel, terwijl ze hier in vergelijking met lagere en hogere inkomensgroepen het minst van
profiteren.
Wie of wat zijn de middengroepen?
De Nationale DenkTank 2020 gaat dus over de middengroepen van Nederland. Maar wie zijn die middengroepen eigenlijk en kan je wel spreken van één middengroep? En waarom gaat het niet zo goed met deze grote en belangrijke groep mensen? Niet de makkelijkste opgaven, want wie bedoelen we eigenlijk met middengroepen?
Het is de meest gestelde vraag die wij als Stichting krijgen over de Nationale DenkTank 2020: Wat is onze definitie van de middengroepen? Een terechte vraag! De deelnemers van Nationale DenkTank 2020 hebben gezamenlijk een (werk)definitie van de middengroepen bepaald, op basis van bestaande onderzoeken:
Er komt behoorlijk wat complexiteit bij zo’n definitie kijken. Het grootste aandeel huishoudens in Nederland leeft namelijk van een middeninkomen. Deze groep definiëren is niet gemakkelijk. Vaak kijkt men naar factoren als inkomen, onderwijsniveau, leef- en woonomstandigheden, sociale zekerheid, sociaal netwerk / contacten, maar ook het soort contract dat je hebt - vast, flexibel of ZZP. Er bestaat niet zoiets als de typische middengroeper. De mix van factoren is voor elke subgroep, afhankelijk van situatie en locatie net wat anders. Een integrale benadering is daarom essentieel om erachter te komen wat er precies speelt.
Bronnen
1 Aldus minister van Financiën Wopke Hoekstra in de HJ Schoolezing 2019. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/toespraken/2019/09/02/hj-schoo-lezing-2019-door-ministerhoekstra
2 Kamerbrief over mensen met een middeninkomen op de woningmarkt, 2019
Visie
De onderzoeksvraag en de resultaten uit de analysefase vormen de basis voor de visie en de oplossingen. Met elke oplossing wil de Nationale DenkTank 2020 bijdragen aan een beter perspectief voor de Nederlandse middengroep. Alle oplossingen passen binnen de brede subthema’s waarmee de deelnemers hun analyses hebben gestructureerd en de drie kernwaarden zoals beschreven in de visie:
1. Een zekere toekomst en de kans om deze te kiezen
2. Waardering voor de kracht van de middengroep
3. Betrokkenheid bij samenleving en overheid
De visie is gericht aan de volksvertegenwoordigers van Nederlanders. Het stuk werd geschreven door Linde, Salo, Sebastian en Anne, namens de Nationale DenkTank 2020.
Dankwoord
Impact maken doet de Nationale DenkTank niet alleen. De Nationale DenkTank 2020 is op veel verschillende manieren geholpen en ondersteund door een verscheidenheid aan mensen, bedrijven, instellingen en organisaties. De deelnemers willen hen hier graag uitgebreid voor bedanken. De DenkTank is niet mogelijk zonder de inzet van het bestuur, bureau en alumni. Verder zijn wij als deelnemers veel dank verschuldigd aan Anne de Lange, Danny Wagemans en Erik IJzermans die ons intensief hebben begeleid. Daarnaast bedanken we onze structurele partners en themapartners. Ook bedanken we alle sprekers en trainers die ons de afgelopen tijd hebben onderwezen.
Ten slotte bedanken wij onze expertdeelnemers Dieke Mooij, Esther van Drunen, Eva Janssen, Jan Paul Hagg, Jeroen Bakker, Jim Koene, Leo Maas, Linde Nijhof, Mirjam van Duin, Natasha Kolbeek en Patrick Metz voor al hun input en energie.
Over de Nationale DenkTank
Wij geloven in de frisse blik van jonge denkers. Stichting de Nationale DenkTank organiseert elk jaar een Nationale DenkTank met twintig jonge academici vanuit verschillende studieachtergronden om vier maanden fulltime een maatschappelijk probleem te lijf te gaan. Met een onafhankelijke blik, gedegen analyses en innovatieve ideeën helpt zij de Nederlandse maatschappij vooruit. Het doel van de Nationale DenkTank is niet alleen het uitvoeren van analyses en het aandragen van adviezen en oplossingen, maar vooral ook om deze adviezen en oplossingen daadwerkelijk geïmplementeerd te krijgen. Van de Nationale DenkTank wordt verwacht dat zij de grenzen tussen theoretische modellen en praktische voorstellen overbrugt en vertaalt in maatschappelijke oplossingen en vice versa. Tegelijkertijd bouwt de Nationale DenkTank aan een stevig netwerk van alumni en partners die blijvend met elkaar samenwerken aan maatschappelijke vooruitgang.
Dit jaar buigt de Nationale DenkTank zich over het vraagstuk: 'Hoe versterken we welzijn en welvaart en verhogen we regie voor middengroepen, in stad en regio, nu en later?'. Naast de twintig deelnemers betrekken we dit jaar ook een groep Expertdeelnemers.
Meer informatie over de Nationale DenkTank en resultaten van eerdere jaren zijn te vinden op www.nationale-denktank.nl.
Pers
Woordvoerders
Voor vragen, beeldmateriaal, verzoeken voor interviews kunt u contact opnemen met:
Aldo van Kempen, deelnemer Nationale DenkTank 2020 en woordvoerder
Telefoon: 06-42031203
E-mail: a.vankempen@nationale-denktank.nl
Samet Özcan, deelnemer Nationale DenkTank 2020 en woordvoerder
Telefoon: 06-86465403
E-mail: s.ozcan@nationale-denktank.nl
Persberichten
Middengroepen Nederland zijn er in 10 jaar tijd 19 miljard euro op achteruit gegaan
Haarlem, 8 oktober 2020 – De middengroepen staan onder druk, zo blijkt uit onderzoek van de Nationale DenkTank 2020 onder meer dan 1.200 Nederlanders, uitgevoerd in samenwerking met Motivaction. Middengroepen, door de corona-pandemie hard getroffen, zijn er de afgelopen tien jaar 19 miljard euro op achteruit gegaan. Ze kampen met structurele problemen op met name de arbeidsmarkt en de woningmarkt. Goed nieuws is er ook: maar liefst 91% van de middengroepers wil zelf regie houden op hun persoonlijke financiën. Vandaag presenteert de Nationale DenkTank 2020 haar analyses aan ruim 150 genodigden tijdens het eerste online Expertforum.
Bekijk het volledige persbericht
NATIONALE DENKTANK 2020 VANDAAG VAN START MET HET THEMA ‘PERSPECTIEF VAN MIDDENGROEPEN’
Driebergen, 17 augustus 2020 – De 15e editie van de Nationale DenkTank is vandaag officieel van start gegaan. Twintig getalenteerde academici duiken de komende vier maanden in een actueel vraagstuk. De onderzoeksvraag luidt: ‘ Hoe versterken we welzijn en welvaart en verhogen we regie voor middengroepen, in stad en regio, nu en later?’ Barbara Baarsma, Directievoorzitter Rabobank Amsterdam en hoogleraar economie aan de Universiteit van Amsterdam, opende de DenkTank 2020: “Investeren in kanskracht in plaats van in koopkracht helpt om de terreur van het hoogstpersoonlijke te relativeren en geeft handvaten om met tegenslag of verlies om te gaan: meer kansen in het leven leidt tot meer regie.”
Bekijk het volledige persbericht
Noot voor redacties
De Nationale DenkTank 2020 presenteert op dinsdag 15 december haar analyseresultaten in het Compagnietheater in Amsterdam. Wilt u hierbij aanwezig zijn of wilt u een deelnemer persoonlijk interviewen, laat dit dan weten aan Hella Hekkelman via onderstaande contactgegevens.
Stichting de Nationale DenkTank: Hella Hekkelman, Communicatie Manager Telefoon: +31 (0) 20 2440 168 of +31 (0) 6 4095 3435 , e-mail: h.hekkelman@nationale-dentank.nl;